De Standaard 30 Juni 1998 CULTUUR

Champ d'Action speelt computergestuurd

Componist Karlheinz Essl leerde veel van improvisatie, rock en jazz


Van onze medewerker Maarten BEIRENS


Portrait

ANTWERPEN - Wat wij van een concert verwachten, is dat muzikanten er staan met een partituur die ze zo ge trouw mogelijk omzetten in klank. Maar de technologie evolueert en opent voor componisten nieuwe mogelijkheden. De Oostenrijker Karlheinz Essl schreef een computergestuurde compositie [Champ d'Action] waarin de communicatie tussen componist en uitvoerders radicaal herdacht is.


Het werk biedt geen kant-en-klareinstructies die de muzikanten moeten uitvoeren. In plaats daarvan schept het een "veld van mogelijkheden" (een toespeling op de naam van het ensemble, meteen ook de titel van het stuk) dat bij elke uitvoering anders kan worden ingevuld. De muzikanten hebben geen partituren voor zich, maar computerschermen waarop instructies verschijnen. Wie er welke instructies op zijn monitor ziet verschijnen, verschilt van uitvoering tot uitvoering. Het compuprogramma dat deze bijzonder wendbare "partituur" organiseert, reageert op impulsen van buitenaf, bijvoorbeeld van één of meer dirigenten, of van Internet.

"lk zie een compositie niet als een afgelijnd werk, maar als een open proces", schrijft Karlheinz Essl in een "pseudo-interview" dat ik — heel toepasselijk — via e-mail met hem had. "Dat proces kan echter niet gerealiseerd worden met uitgeschreven partituren, die een soort tekst geven die je zou moeten reproduceren. Ik probeer een methode te vinden om de begrippen werk en proces te verzoenen."

Het materiaal voor Champ d'Action bestaat uit acht structuren: duideliik verschillende muzikale figuren die toch vaag genoeg zijn om door alle muzikanten in verschillende omstandigheden ingevuld te worden. De computer wijst aan een structuur telkens ook een paar muzikale eigenschappen toe, zodat het materiaal eindeloos gevarieerd kan worden. Essl beperkt zich als componist dus tot het vastleggen van een zeer variabele structuur. Is hij dan niet bekommerd om hoe het uiteindelijk zal klinken?

"Door mijn interesse in open processen is het doel van mijn composities niet om de klanken te verkrijgen die ik in mijn hoofd heb. Op repetities werk ik met elke muzikant afzonderlijk om zijn individuele capaciteiten te exploreren en hem te helpen om met zijn technische vaardigheden de klanken te vinden die ik in gedachten had. Ik zie een muzikant niet als een uitvoerder die precies doet wat ik heb geschreven, maar meer als een partner en medewerker. Als iemand van wie ook ik iets wil leren."

Dat Karlheinz Essl alleen maar een structuur vastlegt, betekent niet dat die structuur een doel op zich vormt. Het formele concept houdt de compositie samen, maar is eigenlijk een soort "verborgen diepte-structuur" die een enorme verscheidenheid aan muzikale relaties doet ontstaan. Waar het de componist eigenlijk om te doen is, is krachtige en bijzonder expressieve muziek te scheppen. "Precies dat heb ik steeds nagestreefd als uitvoerder en improvisator. Al twintig jaar lang ben ik actief in geïmproviseerde muziek. Mijn achtergrond is in de eerste plaats rock en jazz, later ben ik naar steeds intuïtievere en vrijere improvisaties geëvolueerd. Zo bereikte ik een punt waarop ik een versmelting van compositie en improvisatie wou. Champ d'AcAon is een belangrijke stap in die richting, maar mijn zoektocht gaat voort", aldus Essl.

Het "computergestuurd ensemble" dat Essl voor ogen hefft, lijkt misschien de ultieme wens van een componerende computer-freak of een zoveelste technologische gadget, maar is dat zeker niet.

De componist heeft duideljk heel serieuze bedoelingen met zijn concept. De mogelijkheden die de moderne technologie hem biedt, suggereren immers een oplossing voor zijn wens om zowel een spontane interactie tussen de muzikanten als een goed uitgedachte samenhang te realiseren. De muzikanten worden verondersteld aandachtig naar elkaar te luisteren om een zo boeiend mogelijk resultaat te krijgen.

Het lijkt alsof het de geknipte opdracht is voor ervaren free-jazzmusici, maar Essl vindt van niet: "Ervaring op het vlak van geimproviseerde muziek kan heel nuttig zijn, maar zou ook heel hinderlijk kunnen blijken. Zeker als iemand, zoals veel jazzmusici doen, wil terugvallen op muzikale patronen en manierismen die hij heeft verworven. Mijn ideale muzikant moet interesse hebben in nieuwe speeltechnieken, een goed oor hebben en spontaan kunnen reageren op wat er gebeurt, en hij moet een goede dosis van compositorisch denken kunnen inbrengen."

Voor de muzikanten van "Champ d'Action" zal het zeker een heel nieuwe ervaring zijn om hun instructies van een computer te krijgen. Er spelen vier muzikanten die elk een andere "familie" van instrumenten vertegenwoordigen: basklarinet, trombone, cello en percussie. Daarbij komt dan nog een sampler, bespeeld door Richard Barrett, die hier vooral bekend is als componist, en die tot de New Complexity-stroming wordt gerekend.

Barrett is echter ook een muzikant die zich ijverig bezighoudt met elektronische improvisatie. "lk heb al samengespeeld met Richard", meldt Essl, "en ik bewonder enorm wat hij doet met zijn sampler. Hij heeft daar een heel persoonlijk, expressief instrument van gemaakt. Ik heb hem dan ook geen instructies gegeven over welke geluiden hij in zijn sampler moet opslaan. Als componist zal hij zelf wel kunnen inschatten wat hij nodig heeft om de muzikale figuren te realiseren."


© 1998 by Maarten Beirens / De Standaard


in: De Standaard (Belgium, 30 June 1998)



Home Works Sounds Bibliography Concerts


Updated: 23 Dec 1998

Web
Analytics